In de Middeleeuwen was het gebruikelijk om per beroepsgroep een gilde op te richten. De oprichtingsdatum van het Alkmaars kaasdragersgilde is 17 juni 1593. Het kaasdragersgilde bestaat uit 28 mannen plus de kaasvader en een kaasdrager kan diverse functies bekleden. In 1365 bezit de stad één kaasweegschaal, in 1612 zijn het er al vier.

De Vemen van het Gilde

Binnen het kaasdragersgilde zijn vier groepen actief, zogeheten 'vemen'. Elk veem heeft z’n eigen kleur, te weten rood, groen, blauw en geel, en bestaat uit 6 kaasdragers en een tasman. De kleuren zijn terug te vinden in de strooien hoeden van de kaasdragers, hun strikje, en de kleur van de berrie.

Alleen overmannen en de knecht dragen een strikje. Hun kleding bestaat verder uit een authentiek wit pak. De kaasvader staat aan het hoofd van de vier vemen. Hij is herkenbaar aan zijn oranje hoed en zijn stok. De kaasdragers noemen hem 'vader'.

Elk veem heeft tijdens de markt z’n eigen weegschaal waar de ‘tasman’ bij staat om de gewichten op de schaal te zetten. Op de markt zijn drie vemen actief. Elke week is er dus 1 veem 'vrij' en de kaasdragers van dit veem hebben ‘karredienst’. Ze vullen de afwezigen in de andere vemen op.

Voorafgaand aan de eerste kaasmarkt van het seizoen wordt er door de overmannen gedobbeld. Het winnende veem mag kiezen op welk deel van de markt ze willen werken en kiezen een weegschaal, vervolgens rouleert dit per markt. Vroeger was er nog een vijfde, oranje veem en waren er ook 5 weegschalen in gebruik.

Tradities, gebruiken en gewoonten

De kaasdragers zijn mannen die wel van een beetje traditie houden. Er is zelfs een huishoudelijk reglement waarin staat hoe ze zich horen te gedragen. Een paar leuke gebruiken en tradities zijn hieronder beschreven.

Elke kaasdrager krijgt, als hij van noodhulp tot kaasdrager wordt benoemd, een bijnaam. Zo hebben we ‘de tolk’ die goed zijn talen spreekt, ‘de klep’ die naast dat hij een enorme kletskous is, ook wat doet met motorenrevisie. ‘Vergeet mij niet’ is een beetje vergeetachtig en ‘de borrel’ is verantwoordelijk voor het biertje dat na afloop van de markt wordt getapt.

Eerder vertelden we al dat de kaasdragers een boete moeten betalen als ze te laat zijn. De bijnaam van de kaasdrager die de boetes int is, heel toepasselijk, ‘de Beul’. Met een deel van het geïnde geld wordt een school in het stadje ‘Alkmaar’ in Suriname gesponsord. Het andere deel is voor de ‘kruimelavond’. Geheel volgens traditie komen de mannen op vrijdag voor Kerstmis bij elkaar voor hun beloning. Die bestaat uit €5,- ‘loon’ voor de kaasdrager, twee gevulde koeken voor moeder de vrouw om haar te bedanken voor het hagelwit houden van haar mans kostuum en een wit brood met boter en kaas voor de kinderen.

Vechten, roken en alcohol drinken is tijdens de kaasmarkt streng verboden. Ook mogen de mannen niet vloeken als er iets mis gaat. Als er iemand valt, of de kazen vallen van de berrie tijdens het lopen, gebruiken ze in plaats van een scheldwoord altijd het woord ‘uil’!

Als de kaasvader zijn stok of hoed vergeet roepen de kaasdragers hem na: ‘Vader u loopt naakt’.

Schandbord

Alle kaasdragers moeten om 7.00 ’s ochtends aanwezig zijn in de kaasdragerskamer op het Waagplein. Wie te laat is wordt vermeld op het ‘schandbord’ en betaalt een boete. Het geld wordt geïnd door de ‘Provoost’. De kaasvader houdt om 9.45 uur een praatje in de kaasdragerskamer voor de kaasdragers.

Hierin vertelt hij hoeveel ton kaas er op de markt ligt en of er belangrijke gasten, journalisten of tv-ploegen aanwezig zullen zijn. Hij inventariseert of het Gilde compleet is of dat er zieken zijn. De kaasvader, tevens Marktmeester deelt ook de vemen in op de markt, dus welke groep kaasdragers op welk deel van de markt werkt.